Truyền thống văn hóa của xã Xuân Hải

Xuân Hải là mảnh đất giàu truyền thống hiếu học. Trước đây, mặc dù đời sống còn khó khăn nhưng nhiều gia đình vẫn cố gắng dành dụm tiền bạc để cho con cái học hành, sớm ghi danh bảng vàng. Nơi đây là cái nôi sản sinh, nuôi dưỡng nhiều ông Nghè, ông Cống của huyện. Tính chung, trong các khoa thi hương, thi hội, thi đình thời kỳ phong kiến Xuân Hải có hơn 20 người được ghi danh. Trong đó có 4 người cùng một dòng họ đậu Tam Trường, làm quan trong các triều đại. Đó là các ông: Đinh Thế Đạo, sinh năm 1673, Đinh văn Cầu, sinh năm Đinh Hợi, hiệu Cẩn tả lang làm Tri huyện Hưng Nguyên; Đinh Lập làm tri huyện Thọ Xương, đến năm Tân Mão (1771)  làm viên ngoại lang Bộ Hình; Đinh thế Nhã làm điểm bộ, đến năm 1761, làm Tri huyện Hưng Nguyên. Có 2 gia đình tuiy nghèo nhưng vẫn có nhiều người con được học hành và đỗ làm quan như: cụ Đinh Thế Đạo ( cha và 3 con đỗ cử nhân) và cụ Đinh Lập (Cha và 2 con đều đậu cử nhân).
Ngoài ra ở Xuân Hải còn có 8 người thi đỗ trong các kỳ thi hương như: Ông Nguyễn Đăng Bảng đỗ thời lê Trung Hưng (Ông không ra làm quan mà ở nhà mở lớp dạy học); ông Đinh Thế Tuân đỗ năm cảnh Hưng 1747; được bổ lamg huấn đạo anh Đô rồi làm tri huyện yên Định; ông Đinh Thế Cảnh đỗ đồng khoa với em trai; được bổ nhiệm làm Tri huyện Nam Đường (Nam Đàn) rồi Ngọc Sơn, sau được bổ làm hữu tham nghị ở yên Quảng; ông Đậu Doãn Cung đỗ năm 1762, được bổ làm Huấn đạo diễn Châu, năm Đinh mão (1807), làm phúc khảo trường thi ở Thanh Hóa. Đậu Doãn CungHo còn là một thầy giáo mẫu mực, học trò của ông có nhiều người thành đạt như: tiến sỹ Võ Thời Mẫn, cử nhân Ngụy Khắc Thân, cử nhân Lê Trọng Thức; ông Đinh Bá Hành đỗ năm 1768, được bổ làm giáo thụ; ông Đinh Thời Húc đỗ năm 1774; Ông ĐInh Thời Miên đỗ năm Đinh mão 1807 là tri huyện Châu Lộc rồi yên ĐỊnh; ông Đinh Danh Trạc đỗ năm 1831, được bổ nhiệm làm tri huyện Thanh Ba, hàn lâm Điểm bộ, giáo thụ Hoài Đức (năm 1843); ông Trần Sỹ Dực đỗ đầu huyện (gọi là cố đồ Huyện) không ra làm quan.
Trải qua hơn nửa thế kỷ lập làng, lập xã, người dân Xuân Hải lúc nào cũng nặng lòng với non sông đất nước. Mỗi lúc “ quốc gia hữu sự” họ đều sẵn sàng xả thân để cứu nước cứu nhà. Cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân ta thắng lợi vẻ vang, đánh dấu một mốc son chói lọi trong trang sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Trong chiến thắng chung của cả nước, Xuân Hải đóng một phần công sức xứng đáng với 2.241 thanh niên tòng quân, 160 người tham gia Thanh niên xung phong, 296 người đi dân công hỏa tuyến, nhiều người tham gia xe thồ phục vụ chiến đấu. Trong đó 2 gia đình bà Cảnh và ông Đinh Văn Đường có 5 người con đi bộ đội, toàn xã có 202 gia đình có 3 người con đi bộ đội, 417 gia đình 2 người con đi bộ đội. Trong đó 148 người đã hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc. Trong đó, đồng chí Đinh Văn Hòe là liệt sỹ anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, bà Nguyễn Thị Tuyên và Trần Thị Em được phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng. Với những đóng góp to lớn đó, Nhà nước đã phong tặng Đảng bộ và nhân dân Xuân Hải 4 huân chương Chiến Công, 1 Huân Chương Lao động, 3 Huân chương kháng chiến, hàng trăm cờ thưởng, 2800 Huân - Huy chương các loại, hàng trăm Kỷ niệm chương chiến công hạng Nhất cho các cá nhân về thành tích chiến đấu, phục vụ chiến đấu.
   Năm 1996, Xuân Hải là xã đầu tiên của huyên Nghi Xuân được Đảng, Nhà nước phong tặng “Anh hùng lực lương vũ trang nhân dân” cho cán bộ và nhân dân, lực lượng vũ trang. Đây là phần thưởng cao quý mà Đảng, Nhà nước tặng thưởng cho cán bộ và nhân dân xã nhà vì những kết quả đã đạt được trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và 10 năm đầu đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội.
          Trong những năm qua, với sự nỗ lục phấn đấu của Đảng bộ và nhân dân, xã Xuân Hải đã có bước chuyển mình trên tất cả các lĩnh vực, ổn định về chính trị, lòng tin của nhân dân vào Đảng, vào sự nghiệp đổi mới ngày càng tăng. Cán bộ, Đảng viên vững vàng về lập trường, kiên định về mục tiêu độc lập dân tộc, chủ nghĩa xã hội. Kinh tế phát triển đa dạng, đời sống của nhân dân từng bước được nâng lên. Hệ thống điện đường trường trạm, nhà văn hóa thôn, trụ sở làm việc của ủy ban nhân dân ngày càng khang trang, sạch đẹp./.