Lịch sử hình thành xã Xuân Hải

Xã Xuân Hải nằm ở phía bắc huyện Nghi Xuân, cách thị trấn khoảng 4km về phía Nam. Phía Bắc giáp xuân Phổ; phía Nam giáp xã Tiên Điền, Xuân Yên; phía Đông giáp biển; phía Tây giáp sông Lam.
Xuân Hải là một trong những xã có vị trí chiến lược quan trọng của huyện: vừa có cảng nước sâu, vừa có tỉnh lộ chạy qua. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cảng Xuân Hải là trạm trung chuyển hàng hóa - vũ khí ra chiến trường. Hiện nay, xuân hải phát huy những tiềm năng có sẵn của địa phương về vị trí địa lý để phát triển kinh tế - xã hội nhằm tiến nhanh, tiến mạnh vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn theo định hướng của Đảng và Nhà nước.
Là xã thuộc vùng bãi ngang ven biển của huyện Nghi Xuân, Xuân Hải có địa hình khá bằng phẳng. Trên địa bàn không có núi, chỉ có một số doi cát nhỏ nằm rải rác. Xã có 2km bờ biển từ 3,4 - 2,5%, thích ứng cho nhiều loại sinh vật sinh trưởng và phát triển.
Sông lam - đoạn chảy qua xã dài khoảng 2km là ranh giới hành chính của xã Hưng Hòa và Xuân hải. Đây là tuyến giao thông đường thủy quan trọng cung cấp nguồn nước ngọt và là ngư trường lớn để phát triển nghề đánh bắt nuôi trồng thủy - hải sản, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân địa phương phát triển kinh tế.
Thời nhà Trần dân di cư đến Xuân hải chủ yếu thuộc các dòng họ: Đinh, Đậu, Dương. Tuy còn thưa thớt nhưng các hộ dân nơi đây đã manh nha cho những ấp, những làng sau này. Đến thời kỳ Hậu Lê (Thế kỷ XVII) rồi nhà Nguyễn (Thế kỷ XIX), Xuân Hải đã xuất hiện các làng Vượng Hồ (Đan Hải), Trung Đông với tư cách là một đơn vị hành chính cơ sở của chính quyền phong kiến. Trong quá trình phát triển, người dân nơi đây sống quần cư chủ yếu ở 3 làng: Đan Hải, Trung Đông và Trần Xá. Trong đó làng Trần Xá trước năm 1954 thuộc xã Xuân Phổ, còn xóm Trường Lam thì mới sát nhập năm 1991.
Từ đầu thế kỷ XVII, các làng ở Xuân Hải đã được xác lập, đến đầu thế kỷ XIX trở thành những đơn vị hành chính cơ sở của chính quyền phong kiến thuộc tổng Đan, huyện Nghi Xuân. Với trên 15 dòng họ cùng định canh định cư, dù khác nhau về hoàn cảnh xuất xư nhưng người dân nơi đây đã chung sức chung lòng gắn bó với nhau trong cuộc đấu tranh chống chọi với thiên nhiên và kẻ thù xâm lược. Tình làng nghĩa xóm tính cộng đồng ngày càng được vun đắp và đề cao, trạo ra sức mạnh để nhân dân Xuân hải trong quá trình mấy trăm năm dựng làng, giữ nước vẫn đứng vững và vươn lên. Đó cũng chính là một trong những yếu tố hình thành nên truyền thống yêu nước cách mạng của nhân dân nơi đây.
Tính đến nay, dân số của xã là 4583 người với 1223 hộ dân, gồm các thôn: Trường Lam, Hồng Thủy, Lam Long, Hải Lục, Trung Vân, Đông Biên, Dương Phòng.